Serbest Piyasa

“Serbest piyasa döviz”, “serbest piyasa altın”, “serbest piyasa dolar”… Bunlar ve benzerleri, özellikle de finansal piyasalar ile ilgilenen kişilerin sık sık karşılaştığı terimler. Peki “serbest piyasa” derken kastedilen şey tam olarak nedir? Bu yazıda, sık karşımıza çıkan bu kavrama açıklık getireceğiz. Eğer siz de yatırım dünyasına yeni adım atıyor ve serbest piyasa ve serbest kur gibi konular hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak istiyorsanız, okumaya devam edin…

Serbest Piyasa Nedir?

Basit bir şekilde tanımlamak gerekecek olursa, serbest piyasa, pazardaki ürünlerin fiyatlarını alıcılar ve satıcıların karşılıklı anlaşarak belirlediği, yani arz – talep ilişkisine dayalı olarak işleyen, ve devlet tarafından müdahaleye uğramayan -ya da minimum seviyede müdahaleye uğrayan- piyasadır. Başka bir deyişle, serbest piyasalar; alım, satım ve fiyat belirleme gibi işlemlerin mümkün olduğunca özgür bir rekabet ortamında gerçekleştiği piyasalar olarak tanımlanabilir.

Fiyatların resmi bir sürecin sonucunda tespit edildiği ortamlarda resmi kur dışında meydana gelen bu tip piyasalarda her daim bir rekabet ortamı söz konusu olacağı için, genellikle bir tekelleşme meydana gelmez. Sağlıklı bir serbest piyasa ekonomisi için, fiyat mekanizmalarının iyi işlemesi son derece büyük önem taşır.

Serbest Piyasa ve Devlet Müdahalesi

Her ne kadar serbest piyasalar genelde devlet müdahalesinin bulunmadığı pazarlar olarak tanımlansalar da, devletin hiçbir düzenleme yapmadığı, tamamıyla serbest olduğu söylenebilecek piyasalar çok nadirdir… Eğer devletin pazardaki denge fiyatın ortaya çıkmasına sınırlı bir etkisi varsa, bu tip sistemler serbest piyasa olarak değerlendirilebilir.

Sahtekarlık gibi piyasaya zarar verebilecek durumların ortaya çıkması, işsizliğin önemli boyutta arttığı büyük çaplı ekonomik krizlerin oluşması, devletin devreye girerek piyasaya müdahalede bulunabileceği durumlara örnek olarak gösterilebilir. Aslına bakılırsa, serbest piyasada devletin görevi, bir anlamda mekanizmanın düzgün bir şekilde işlediğinden emin olmaktır denebilir.

Serbest Kur Nedir?

İsminden de tahmin edilebileceği gibi, serbest kur -dalgalı döviz kuru sistemi olarak da bilinir- döviz kurunun herhangi bir devlet müdahalesi olmadan piyasadaki arz ve talep koşulları dahilinde belirlendiği sisteme denir. Bununla birlikte, serbest kura yapay dalgalanmaların önüne geçebilmek adına zaman zaman müdahalede bulunulabildiğini de unutmamak gerekir. Döviz kurlarının önceden belirlendiği, ve dolayısıyla arz ve talepteki değişimden etkilenmediği kurlara ise sabit kur adı verilir. Serbest döviz kuru, günden güne değişebilir.