Borsada yatırım yapmak isteyenler için emir tipleri ve geçerlilik süreleri oldukça önemlidir. Bu yazımızda, Borsa İstanbul'da kullanılan emir tiplerini ve bunların geçerlilik sürelerini detaylı bir şekilde ele aldık. Pay Piyasası ve VİOP olmak üzere iki ana başlık altında incelediğimiz emir tipleri, yatırımcılara çeşitli stratejiler izleme imkânı sunar.

İşte detaylar; 

Borsa Emir Tipleri Nelerdir?​​​​​​

Borsada işlemleri gerçekleştirmek üzere iletilen talimatlara emir adı verilmektedir. Piyasalarda işlem yaparken farklı amaçlara göre farklı tipte emirler kullanılabilir. Borsa İstanbul’da kullanılan emir tiplerini Pay Piyasası ve VİOP emir tipleri olarak iki başlığa ayırabiliriz.

• Pay Piyasası Emir Tipleri:

1. Limit Emir: Fiyat ve adet bilgisi ile girilen emirlerdir. Limit fiyatı, alışta verilecek en yüksek tutarı belirtirken, satış durumunda en düşük fiyatı belirtir. Örnek olarak 10,00 TL fiyatla verilen bir alış emri, 10,00 TL ve altındaki satış emirleri ile eşleşerek gerçekleşir, eğer bu fiyata eşit veya altında emir yoksa 10,00 TL fiyatta bekleyen emir olarak kalır. Satış durumunda ise 10,00 TL ve üzerindeki kademelerde bekleyen alış emri varsa sırayla eşleşir, 10,00 TL ve üstünde alış emri kalmazsa bu fiyatta bekleyen emir şeklinde kalır.
2. Piyasa Emri: Fiyat bilgisi girilmeden yalnızca adet bilgisi ile girilen emirlerdir. Piyasa emri karşısında bulduğu en iyi fiyatlı emirler ile eşleşerek gerçekleşir. Piyasa emir tipinde fiyat bilgisi olmadığından, emir adedinin tamamı gerçekleşene kadar bir sonraki kademede bekleyen emirler ile eşleşerek gerçekleşmeye devam eder. 
3. Piyasadan Limite Emir: Fiyat bilgisi girilmeden yalnızca adet bilgisi ile girilen emirlerdir. Piyasa emrinden farklı olarak piyasadan limite olarak girilen emirler borsada o sırada en iyi fiyatla bekleyen kademeye gider ve gerçekleşmeyen kısmı bu kademede pasif olur, yani bekleyen şekline geçer.
4. Dengeleyici Emirler: Açılış ve kapanış seansları da dâhil olmak üzere tek fiyat yöntemi uygulanan tüm seans bölümlerinde, fiyat belirleme sürecinde hesaba katılmayan ancak belirlenen eşleşme fiyatı seviyesinde karşılanmadan kalan emirler ile işlem yapmak üzere girilen emirlerdir. Bu tip emirler, eşleşme fiyatından kalan emirler bittiğinde veya eşleşme fiyatından kalan emir yoksa birbirleri ile de eşleşme fiyatından işleme dönüşebilirler. Eşleşmeden kalan dengeleyici emirler iptal edilirler.
5. Kısmi Görünme Koşullu Emirler (Rezerv Emir): Limit fiyatlı emirler, kısmi görünme koşulu ile girilebilir. Kısmen görünen emirlerde, emir defterinde görülmesi istenen kısmın tamamı işlem gördüğünde gizli bölümden belirlenen miktar kadar kısım açığa çıkar. Açığa çıkan bu kısım, açığa çıktığı anda girilmiş yeni bir emir gibi fiyat ve zaman önceliğine göre emir defterinde yerini alır. Bu süreç emrin tamamı karşılanıp bitinceye, geçerlilik süresi sona erinceye veya emir iptal edilinceye kadar devam eder. Emrin görünen miktarı ile toplam miktarı arasındaki oran asgari 20% olabilir. Bu oran, kısmi görünme koşullu emrin girişi ya da değiştirilmesi sırasında emrin görünen miktarının emrin toplam miktarına oranının asgari seviyesidir.

• VİOP Emir Tipleri:

1. Limit Emir: Fiyat ve adet bilgisi ile girilen emirlerdir. Limit fiyatı, alışta verilecek en yüksek tutarı belirtirken, satış durumunda en düşük fiyatı belirtir.
2. Piyasadan Limite Emir: Fiyat bilgisi girilmeden yalnızca adet bilgisi ile girilen emirlerdir. Piyasa emrinden farklı olarak piyasadan limite olarak girilen emirler borsada o sırada en iyi fiyatla bekleyen kademeye gider ve gerçekleşmeyen kısmı bu kademede pasif olur, yani bekleyen şekline geçer.
3. Şart Emir (LMT): Belirli bir fiyat koşulunun gerçekleşmesine bağlı olarak borsaya iletilecek emir tipidir. Bu şart bir sembole ait fiyatın belirtilen fiyata büyük eşit veya küçük eşit olması olabilir. Örneğin şart sembolü GARAN, şart fiyatı 60,00 TL ve şart koşulu “büyükse” seçilirse, VİOP limit emri, belirtilen şartın gerçekleşmesi durumunda borsaya iletilir. Şart gerçekleşmezse emir süre koşuluna bağlı olarak bekler ve süresi sonunda iptal olur.
4. Şart Emir (PLM): Belirli bir fiyat koşulunun gerçekleşmesine bağlı olarak borsaya iletilecek emir tipidir. Bu şart bir sembole ait fiyatın belirtilen fiyata büyük eşit veya küçük eşit olması olabilir. Örneğin şart sembolü GARAN, şart fiyatı 60,00 TL ve şart koşulu “büyükse” seçilirse, VİOP piyasadan limite emri, belirtilen şartın gerçekleşmesi durumunda borsaya iletilir. Şart gerçekleşmezse emir süre koşuluna bağlı olarak bekler ve süresi sonunda iptal olur.
5. Vadeler Arası Strateji Emirleri: İşlem gören vadeli işlem sözleşmelerinin farklı vade aylarına (spread fiyatıyla girilecek tek bir emir üzerinden) aynı anda ters yönlü otomatik iki emir gönderilmesine imkân sağlayan emirlerdir. Stratejiyi oluşturan farklı vadeler stratejinin “bacağı” olarak adlandırılırken; yakın vade “M1”, bir sonraki (uzak) vade “M2” ile ifade edilir.

Borsa Emir Geçerlilik Süreleri Nelerdir?

1. Günlük (GUN): Verilen emir tüm gün boyunca geçerli olur, seans kapanışı sonrasında iptal olur.
2. Kalanı İptal Et (KIE): Emir gönderildikten veya aktif olduktan sonra eşleşmeyen yani pasifte kalacak bölümü iptal olur.
3. Gerçekleşmezse İptal Et (GIE): Emir gönderildikten veya aktif olduktan sonra bir eşleşme olmaması durumunda pasif kademede beklemeden iptal olur. GIE yalnızca VİOP’ta kullanılmaktadır.
4. İptale Kadar Geçerli (IKG): VİOP’ta ve Pay Piyasası’ndaki halka arz işlemlerinde kullanılan emir süre tipidir. Halka arz işlemi tamamlanana kadar emir geçerli olacak, arz işlemi bitişinde iptal olacaktır. Pay Piyasasında halka arz işlemi dışında İKG emir süresi kullanılmaz.
5. Tarihli (TAR): Geçerli olacağı son tarih bilgisi girilerek gerçekleşene veya süresi dolana kadar sistemde aktif olan emir süre tipidir. Tarihli emir yalnızca VİOP’ta kullanılmaktadır.

Zincir Emir Nedir?

Borsa İstanbul’un kendi emir tipleri arasında olmayan zincir emir, aracılık yapan yazılım firmaları tarafından oluşturulmuş ve yaygın olarak kullanılan bir emir türüdür. Borsaya iletilmesi için başka bir emrin gerçekleşme koşuluna bağlı olan emirlere zincir emir adı verilir. Örnek olarak A hissesinde verilen bir alım emri sonrası A hissesinde veya farklı bir B hissesinde buna bağlı zincir emir verilebilir. Bu zincir emir alış yönünde olabileceği gibi satış yönünde de olabilir. A emri gerçekleşmeden B emri borsaya iletilmeyecektir. B hissesine ait emrin iletilebilmesi için hesapta yeterli işlem limiti veya stok bulunması lazımdır. Aksi durumda B emri borsaya iletilmeyecek ve iptal olacaktır. 

Bir emre birden çok zincir emir bağlanabilmektedir.

• Zincir emirlere bağlı farklı zincir emirler verilebilir. 2. Zincir emrin iletilmesi için öncelikle 1. Zincir emrin gerçekleşmesi gerekecektir. 
• Zincir emirlerin bağlı olduğu ana emri (1. Emir) silmeniz durumunda buna bağlı olan tüm emirler de iptal olacaktır. 
• Zincir emirler yaygın olarak Pay Piyasası’nda kullanılır, VİOP’ta aracı yazılımın destek verdiği kurumlarda zincir emir verilebilmektedir.

Borsada Emir Nasıl Verilir?

Borsada emir verebilmek için öncelikle bir aracı kurumda yatırım hesabınız olması gerekmektedir. Hisse senedi emri verebilmek için hisse işlem sözleşmesi, VİOP için ayrıca bir vadeli işlem sözleşmesi imzalanması gerekmektedir. Varantlarda işlem yapabilmek için pay piyasası sözleşmesine ek olarak bir varant işlem sözleşmesi imzalanması gerekmektedir. Hesabınız açıldıktan sonra dijital kanallar üzerinden hisse veya VİOP emir giriş bölümünden emir verebilirsiniz.

Matriks kullanıcı platformlarımızda aracı kurum hesabınıza giriş yapabilir, portföyünüzü izleyebilir, borsaya emir iletebilir, emirlerinizi ve yatırımlarınızı kolaylıkla yönetebilirsiniz.